Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu

Przewodnik - sala I

Duże zainteresowanie budzi bezpośrednie zetknięcie się z obrazem przedstawiającym św Martę, Agnieszkę i Klarę z ok. 1440 r. Autor obrazu, artysta małopolski (krakowski?) określony został jako “współtwórca” dojrzałego stylu
w malarstwie małopolskim z lat 1440 – 1460. Odrębność tę charakteryzują ujawniające się w obrazie prekursorskie cechy formalne m. in. typy fizjonomiczne, dekoracyjność i wydłużenie kompozycji, motyw kotary dekorowanej ornamentem, aperspektywiczność posadzki, które zadomowiły się w wielu dziełach wykonanych w Małopolsce.(3)

Obraz uważany był dotychczas za predellę rzeźbionego ołtarza z Dzirzgonia, którą według tradycji podarować miał król Władysław Jagiełło sandomierskiej kolegiacie.(4) Ostatnie badania uściśliły pierwotne przeznaczenie obrazu, uznając go za typ nastawy ołtarzowej o formie pojedynczej tablicy; nadal jednak nie jest udokumentowane źródło pochodzenia obrazu.(5)

W tej sali znajduje się obraz Łukasza Cranacha starszego Matka Boska
z Dzieciątkiem i św. Katarzyną z ok. 1520 r. Jest to charakterystyczne dla twórczości Cranacha półfigurowe przedstawienie Matki Boskiej o świeckim typie, umieszczonej na tle nowożytnego pejzażu. Matka Boska trzyma na kolanach Dzieciątko Jezus, które skubie winne grona podawane przez św. Katarzynę Aleksandryjską. Motyw podawania winogron, jest alegorycznym przedstawieniem zapowiadającym Mękę Chrystusa; znajduje to potwierdzenie w obrazie tłoczni mistycznej u Izajasza (62, 11-63,7). Obecność św. Katarzyny mówi o szczególnej czci jaką obdarzono Świętą w XV w., jest również symbolem mistycznych
zaślubin Chrystusa ze św. Katarzyną.(6)

Mroczne światło gabloty wydobywa relikwiarz dyptykowy, służący do celów prywatnej dewocji, wykonany przez artystę małopolskiego działającego w latach 50. XV w.

Mamy tu również fragment gotyckiej wersji kompozycji z 1492 r., określonej jako Sacra Conversatio. Obraz przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem, stojącą
z biskupem krakowskim św, Stanisławem. Był on zapewne środkową częścią ołtarza gotyckiego. Przykłady małopolskiego malarstwa tablicowego reprezentują zawieszone obecnie wspólnie fragmenty retabulów gotyckich z 3 ćw. XV w.
Sala może poszczycić się ponadto dziełem średniowiecznego iluminatorstwa, Antyfoniarzem z XV w., zawdzięczającym swą dekorację pracowni krakowskiej.

Na pulpicie barokowym, który służy za podstawę dla Antyfoniarza, położone są "stopy" słonia; to typowe dla tego Muzeum przemieszanie eksponatów o dużej wartości artystycznej, z mniej znamienitymi, którymi pogardziliby zapewne wytrawni kolekcjonerzy.

sale:

III

VII

(3) J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski, Warszawa 1981, ss. 106, 107

(4) K. Estreicher, Czeski obraz z końca w. XIV w sandomierskim Muzeum Diecezjalnym. “Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU w Krakowie”. T. 50, styczeń – grudzień,
1949 nr 3, s. 86

(5) Gadomski

(6) Maria-Hilf. Ein Cranach Bild und seine Wirkung. Katalog zur Ausstellung des Kunstreferates der Diőzese Wurzburg im Marmerrsteiner Kabinett, Wűrzburg 1994, Nr 10, s. 25.